दैनंदिन जीवनात सायकलींगचा वापर लोकप्रिय करण्याच्या उद्देशाने एप्रिल २०१८ मध्ये, संयुक्त राष्ट्र संघटनेच्या महासभेने ३ जूनला आंतरराष्ट्रीय जागतिक सायकल दिन म्हणून घोषित केला. जागतिक सायकल दिनाच्या ठरावामध्ये दोन शतकांपासून वापरल्या जाणार्‍या सायकलीचे वेगळेपण, दीर्घायुष्य आणि अष्टपैलुत्व यावर जोर देण्यात आला आहे. सायकल चालविणे केवळ आरोग्याच्या दृष्टीने उत्तम व्यायामच नाही तर, पर्यावरण रक्षणासाठी देखील सहाय्य करते.
                  सायकलचा वापर आपण वाहतुकीसाठी जवळपास दोन शतकांपासून करत आहोत. सायकलीच्या वापराबाबत जनजागृती निर्माण होण्यासाठी सायकल दिन साजरा केला जातो. हल्ली थोड्या अंतराच्या प्रवासासाठीही दुचाकी आणि चारचाकींचा सर्रासपणे वापर केला जातो. त्यामुळे प्रदूषण, तापमान वाढीचे प्रमाण वाढले आहे. त्यामुळे यावर उपाय करता येण्याजोगा एकच पर्याय आहे. तो म्हणजे शक्य तेवढ्या जास्त प्रमाणात प्रवासासाठी सायकलचा वापर करणे. प्रदूषण रोखण्यासोबतच शारीरिक आरोग्यासाठीही सायकल चालविणे उत्तम व्यायाम ठरतो. त्यामुळे प्रत्येकाने आठवड्यातून किमान एक दिवस तरी सायकल चालविण्याचा निर्धार करावा. 
                    आधुनिक काळापासून वाहनांचा वापर सुरू झाला आणि लोकांच्या दैनंदिन कामात वेळेची कमतरता भासू लागली, तेव्हापासून लोकांनी सायकल चालवणे कमी केले. त्यामुळे शाळा, महाविद्यालये, शैक्षणिक संस्था, शासकीय व खाजगी कार्यालये, बाजारपेठा, बस स्थानक, रेल्वे स्थानक  आदी ठिकाणी जाणेकामी लोकांनी सायकलचा अधिकाधिक वापर करावा. सायकलच्या वापराबाबत मुलांना जागरुक करणे हा जागतिक सायकल दिन साजरा करण्यामागचा उद्देश आहे. सायकल चालवण्याबाबत समाजाला जागरूक करण्याबरोबरच त्याच्या फायद्यांची जाणीव करून देणे, हेदेखील या मागचे एक महत्त्वाचे कारण आहे.
                    सायकल चालविण्याचे आरोग्यदायी आणि पर्यावरणीय फायदे लोकांपर्यंत पोहोचणे गरजेचे आहे. त्यासाठी प्रत्येकाने स्वतःपासून सुरुवात करावी. शहरात सायकल चालविण्याची संस्कृती रुजविण्यासाठी सामाजिक, सांस्कृतिक, शैक्षणिक संघटना आणि व्यक्तींनी पुढाकार घेतला पाहिजे. लोकांचा सायकलकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन दुय्यम आहे. तो बदलला पाहिजे व सायकलिंगमुळे होणारे फायदे समजावून सांगितले पाहिजे. एवढेच करून चालणार नाही. शहरातील मार्केट, मॉल, रेल्वेस्थानक, बसस्थानक अन्य महत्त्वाच्या ठिकाणी सायकल पार्क करण्याची व्यवस्था असावी. सायकल संस्कृती रुजविताना जी वागणूक रस्त्यावरून मोटारसायकल, कार चालविणार्‍यांना मिळते तीच सायकलिंग करणार्‍यांना मिळाल्यास सायकल चालविण्याकडे नागरिकांचा कल वाढविण्यास मदत होईल. पालक पाल्यांना जवळपास लाख रुपयांची मोटारसायकल घेऊन देतात. पण, पाच ते दहा हजार रुपयांची सायकल घेऊन देत नाही. कारण ते त्यांना प्रतिष्ठेचे वाटत नाही. मोटारसायकलच्या किमतीपेक्षा महागड्या सायकल मिळतात. त्याने आरोग्य सुदृढ ठेवण्यास मदत व पैशाची बचत आणि अपघातांना पायबंद लावणे शक्य होते, परंतु ते सर्व या माहितीपासून अनभिज्ञ आहेत.
सायकलचा इतिहास -
              आजचे युग हे खूप विकसित बनले आहे यामागचे मुख्य कारण म्हणजे नवनवीन शोध. असाच वाहतुकीसाठी सायकलचा शोध लागला. सायकलच्या शोधामुळे प्रवास  कमी खर्चिक, सहज व सोपा बनला. युरोपियन देशांमध्ये सायकल वापरण्याची कल्पना १८ व्या शतकात लोकांना सुचली, पण सायकलचा शोध सर्वप्रथम पॅरिसमधील एका कारागिराने १८१६ मध्ये लावला, त्या वेळी त्याचे नाव हॉबी हॉर्स असे ठेवण्यात आले. कार्ल वोन ड्रिस यांना सायकलचा निर्माता म्हणून ओळखले जाते, परंतु कार्ल ने तयार केलेली सायकल ही परिपूर्ण नव्हती, कारण त्याने तयार केलेल्या सायकलला पेडेलच नव्हते. कार्लने १२ जून १८१७ रोजी युरोपच्या रस्त्यावर ७ किलोमीटर अंतरापर्यंत सायकल चालवली. लोकांनी पहिल्यांदा घोड्याशिवाय माणसाचा सायकलीवरचा प्रवास पाहिला, कारण तेव्हा प्रामुख्याने घोड्यांचा वापर प्रवासासाठी होत होता. तद्नंतर १८६५ मध्ये पाय पेडल व्हीलचा शोध लागला. त्याला Velocipede असे म्हणतात. गाडी चालवताना खूप कंटाळा येत असल्यामुळे याला हरदोड म्हटले जाऊ लागले. १८६९ च्या दरम्यान मॅक मिलनने जगातील पहिली दुचाकी पेडेल असलेली सायकल तयार केली.१८७२ मध्ये याला सुंदर रूप देण्यात आले. पातळ लोखंडी पट्टीची चाके लावण्यात आली. त्याला आधुनिक सायकल असे म्हणतात. आज उपलब्ध असलेल्या सायकलचे हे स्वरूप आहे.
सायकल चालवा- रोगप्रतिकारशक्ती वाढवा
              आजच्या धकाधकीच्या काळात प्रत्येक व्यक्तीला कोणत्या ना कोणत्या आजाराला बळी पडावे लागते आणि त्याचे महत्वाचे कारण आपल्या शरिरातील रोगप्रतिकारशक्ती कमी असणे. रोज अर्धा तास सायकल चालविली तरी आपल्या शरिरातील रोगप्रतिकारकशक्ती वाढून आजार होण्याचा धोका टळत असतो. शिवाय नियमित सायकल चालवल्याने वजन कमी होण्यास मदत होतेच, शिवाय स्नायू बळकट होतात. हृदयरोग, स्ट्रोक, कर्करोग, मधूमेह यासारख्या आजारांमुळे होणारा मृत्यूचा धोकाही कमी होण्यास मदत होते. निद्रानाश या समस्येचे निराकरण होते. मेंदूची कार्यक्षमता वाढतो. शरीरातील अतिरीक्त चरबी कमी करण्यास मदत होते. अनेकांना सायकल चालवण्याचीही आवड असते. हा शरीरासाठी सर्वोत्तम व्यायाम मानला जातो. असे एक ना अनेक फायदे सायकल चालविण्याचे आहेत. २० शतकात सायकलची लोकप्रियता वैश्विक झाली होती, मात्र २१ व्या शतकात सायकलचा वापर कमी होत चालला आहे. अलिकडच्या चित्रपटात "सोने की सायकल चांदी का सीट, आओ चले डार्लिंग चले डबल सीट" असे गाणे म्हणणारे प्रेमी युगुल जरी राहिले नसले तरी सायकलचा उपयोग अबाधित आहे. सायकलबाबतचे प्रेमही चिरतरुण रहावे हीच जागतिक सायकल दिनाच्या निमित्ताने सदिच्छा...

शब्दांकन- प्रा. अमोल श्रीकृष्ण अहिरे, नाशिक .